Consternatie alom op het Primavera Sound festival te Barcelona ettelijke weken terug. Na afloop van het optreden van Charli XCX werd haar concert door het gezelschap van ondergetekende gewikt en gewogen. Toen iemand fijntjes opmerkte dat er maar bijzonder weinig live leek te gebeuren groeiden er wenkbrauwen naar elkaar toe en werd er duchtig gegesticuleerd met pizzapunten. “Het was toch een echte show? Een performance?”Al snel werd er in de schabouwelijke organisatie en mensonterende wachtrijen bij de drankenstand een grotere gemeenschappelijke vijand gevonden en bedaarden de gemoederen.
Het punt bleef hangen en zou bij nog meer optredens diezelfde weken van toepassing zijn, ook bij artiesten van alternatiever allooi: The Caretaker die bij aanvang van zijn show ‘Eye Of The Tiger’ lijkt mee te croonen alvorens écht aan zijn set te beginnen: in een show die sowieso meer weg heeft van een indiefilm is er geen haan die er naar kraait. Misschien zijn de standaarden waarop we livemuziek beoordelen sowieso tamelijk arbitrair? Zolang de muziek en creatie maar op een gegeven ogenblik aan het hoofd van de artiest is ontsproten, lijkt de manier waarop dat later op een podium gereproduceerd wordt van secundair belang. Het is een carte blanche die artiesten vrijheid geeft, waardoor sommigen boven zichzelf uitstijgen en anderen de schaamteloosheid opzoeken. De heisa die enkele jaren geleden nog ontstond rond The Knife’s Shaking the Habitual-show zou vandaag allicht grotendeels uitblijven.
OK Computer
Maar wat als de vraag zich al vroeger in het proces stelt? Het idee dat creativiteit louter uit het menselijk brein moet komen is in zekere zin al lang achterhaald. De opkomst van artificiële intelligentie, en het toenemende belang ervan binnen de muziekwereld, noopte Grimes er al toe het einde van het tijdperk van menselijke kunst af te kondigen: voor haar is het immers onvermijdelijk dat AI muzikanten op termijn zal overtroeven en overbodig zal maken. Heeft ze een punt? Moeten we ons zorgen maken dat technologie menselijke creatiteit in de toekomst zal vervangen?
Laat ons om te beginnen niet vergeten dat artificiële intelligentie nu al onlosmakelijk verbonden is met onze muziekbeleving, van persoonlijk voor ons samengestelde playlists op Spotify, samengesteld door AI op basis van ons luistergedrag, of herkenningsapps als Shazam, of algoritmes die labels bijstaan met A&R door data van streamingplatformen te analyseren. Daarnaast wordt AI ook al actief gebruikt in het muzikaal productieproces, bijvoorbeeld voor het masteren van muziek (platformen als LANDR).
Echt interessant wordt het wanneer technologie al in de eerste stadia van het productieproces aan bod komt: denk aan algoritmes als AIVA, dat gebruik maakt van AI en deep learning om niet-muzikanten te helpen met het componeren van soundtrack- en trailermuziek. Door toegewijde onderzoekscentra aan universiteiten en investeringen door grote techbedrijven is dit aspect van muziek de afgelopen jaren in een stroomversnelling geraakt. Nog een wereldwijde primeur was er twee weken geleden, toen Capitol Records wereldkundig maakte dat het FN Meka had ingelijfd, een digitale rapper en TikTok-influencer die door het label werd omschreven als “‘s werelds eerste AI-artiest die bij een major tekent”. Tot ze luttele dagen en een publieke verontschuldiging later met de staart tussen de benen op hun passen moesten terugkeren en FN Meka weer de laan uitstuurden.
Mensch-Maschine: naar een symbiose?
Wie de voorspellingen van Grimes leest, kan zich afvragen: moeten we dit wel willen? Is het technologisch optimaliseren van een subjectieve menselijke expressie überhaupt iets wat we moeten nastreven? En wat zijn de gevolgen voor al wie werkzaam is in de muziekindustrie, en binnen afzienbare tijd misschien wel vervangbaar zal zijn door algoritmes? Zal AI niet vooral gebruikt worden om succesformules te zoeken en eindeloze variaties van hetzelfde te produceren?
Punt één: dat laatste is vandaag al schering en inslag – dit is nu eenmaal hoe een groot segment van de muziekindustrie opereert.
Punt twee: artiesten die nu al met (prille) AI-technologieën werken leren ons twee dingen. Ten eerste, dat het net interactie tussen mens en machine is die voor onverwachte, interessante resultaten kan zorgen. Ten tweede, dat AI in staat is – of op zijn minst verwacht wordt in staat te zijn – om net nieuwe wegen te ontsluiten en voor vernieuwing te zorgen.
Zo stond ‘Proto’ (2019) van Holly Herndon in het teken van de potentieel intieme relatie tussen mens en technologie en de creatieve dynamiek die daaruit kan ontstaan. Herndon componeerde en producete de plaat met haar partner Mat Dryhurst, digitaal kunstenaar. Samen creëerden ze Spawn: een algoritme dat een prominente plaats inneemt op ‘Proto’. Vervolgens stelde Herndon uit haar Berlijnse vriendengroep een veertienstemmig koor samen.
Nadat Herndon Spawn door machine learning had getraind om een aantal verschillende stemmen te reproduceren – waaronder die van Herndon zelf, en die van enkele andere zangers op het album – schakelde ze Spawn in, niet als componist op zich, maar als één van de stemmen die samensmelten tot een exotische a capella-harmonieën. Het is niet evident – of zelfs niet mogelijk – om precies aan te geven wanneer Spawn zingt en wanneer we naar een mens van vlees en bloed luisteren, maar dat lijkt nu net de bedoeling te zijn van Herndon.
Naast experimentele muziek lijkt AI in deze embryonale fase opvallend genoeg eveneens geschikt bevonden voor een heel ander soort muziek: soundtracks, muziek voor multimedia, voor meditatie of ter bevordering ontspanning en slaap – met andere woorden, functionele muziek. Zo bestaan er verschillende algoritmes die in staat zijn om op maat gemaakte muziek te genereren voor beeld en multimedia: denk aan AIVA, Amper Music of Muzeek. Brain.fm is dan weer een applicatie (ontwikkeld door een team van ingenieurs, wetenschappers en muzikanten) die gebruik maakt van AI om muziek te genereren die ontspanning en focus dient te bevorderen. En eerder dit jaar werd bekend gemaakt dat Apple AI Music heeft gekocht, een algoritme dat in staat is gepersonaliseerde muziek te creëren op basis van de hartslag van de luisteraar. Indien u even door en door cynisch bent als wij, fronst u intussen waarschijnlijk de wenkbrauwen. En toch: onderzoek heeft uitgewezen dat deze methodes effectief werken om de concentratie te bevorderen en de luisteraar te kalmeren.
Het is duidelijk dat de prille stappen van AI in de muziekwereld de aard van de creativiteit zelf ter discussie stellen. Maar laat net die discussie een potentieel vruchtbare voedingsbodem zijn voor creativiteit: de vraag naar de precieze verhouding tussen mens en technologie zal ongetwijfeld nog een bron van inspiratie zijn voor talloze muzikanten.
Vrijblijvend is deze vraag echter allesbehalve: dat mag blijken uit de grote bedragen die nu al in AI geïnvesteerd worden. Big tech formuleert nu al haar eigen antwoord: als artiesten hier zelf nog inspraak in willen, kunnen ze best niet te lang zwijgen.
Geschreven door Lennart Drossaert en Victor Goemans
Uitgelichte afbeelding door © Dieter Telemans