Exact 35 jaar geleden kwam Janet Jacksons doorbraakplaat ‘Control’ uit. Het werd de start van een dik decennium aan baanbrekend materiaal dat de hedendaagse R&B-sound zou bepalen. Een nieuwe generatie popmuzikanten lauwert Ms. Jackson nu pas zoals het hoort, nadat ze jarenlang op de strafbank zat voor het Superbowl-incident.
Wie in spandexbroek op een met fisheyelens in beeld gebracht ruimteschip rechtopstaand staat te plassen én over een backing track van agressieve kickdrums in de camera schreeuwt, die kan ik niet anders dan stoer vinden.
Sterker nog, toen ik de videoclip van ‘Scream’ als kind voor het eerst zag, vond ik hem helemaal de shit. Ik kreeg de ideale gateway richting de discografie van Janet Jackson op een dienstblaadje gepresenteerd, maar zou haar uiteindelijk pas vorig jaar echt ontdekken, toen ik ‘The Velvet Rope’ hoorde.
Ik heb me daar vervolgens een paar dagen flink om geschaamd, maar beluisterde alsnog wat extra albums en ben vervolgens tot de conclusie gekomen dat de impact en carrière van Janet Jackson – zeker door generatie Z en zeker in onze contreien – serieus onderschat wordt.
Want laten we wel wezen: het record van Vrouwelijke Artiest Met De Meest Opeenvolgende Top Tien Hits in de Billboard Hot 100 (18!) staat op naam van Janet Jackson, haar ‘Rhythm Nation’-tour was destijds de meest succesvolle debuuttournee en qua aantal hits per album haalde Jackson het niveau van de ‘Thriller”s en ‘Born in the U.S.A.”s uit die tijd. Ze was de belangrijkste exponent van de New Jack Swing, dat met een ultra-catchy samenraapsel van funk, soul, disco, rap en hip-hop het begin van de moderne R&B aankondigde.
Ms. Jackson verrichte pionierswerk
Waar TLC, Destiny’s Child en Aaliyah als belangrijke grondleggers van de hedendaagse R&B en pop worden gezien, is het de back catalogue van Janet Jackson die het best aansluit bij het werk van FKA Twigs, Kelela, Solange en Janelle Monáe. Niet alleen vanwege het betere samplewerk en de integratie van klanken van buiten het reguliere R&B-canon, maar ook inhoudelijk en qua aanpak.
Vanaf ‘Control’ nam Janet Jackson na twee extreem doorsnee popalbums letterlijk de controle over haar eigen carrière – weg van vader Joseph en uit het kielzog van haar broer Michael. Ze liet zich omringen door het beloftevolle en vooruitstrevende producersduo Jimmy Jam & Terry Lewis. Janet Jackson groeide pijlsnel uit tot een van de eerste jonge, zwarte en vrouwelijke artiesten die zich vanop de hoogste regionen van de popmuziek uitsprak over quasi elk taboe en elke vorm van ongelijkheid.
Janet kreeg dan wel overal in de wereld voet aan wal met uptempo popnummers als ‘What Have You Done For Me Lately?’ en ‘Nasty’, maar qua thematiek bracht ze daarmee keiharde verhalen over ongelijkheid en raciaal geweld in de hitparade. Die pop met inhoud beviel haar wel, en dankzij een groeiend vertrouwen in haar producersduo Jam & Lewis stelde ze voor om nog een stap verder te gaan. Met ‘Rhythm Nation’ wilde Jackson een “album maken dat in elk zwart huishouden zou gespeeld worden”, aldus Jam & Lewis. Ze wilden een ‘black album of all time’.
De platenfirma zweette zich aanvankelijk te pletter omwille van het conceptalbum dat Jackson er per se wilde doorduwen, maar het werd een gigantisch succes. De populariteit van Jackson overklaste op dat moment die van Whitney Houston, Prince en zelfs tijdelijk die van haar broer Michael.
In de jaren ’90 ruilde Jackson het militante in voor zwoele mid-tempo R&B. ‘janet.’ en ‘The Velvet Rope’ vormen zowel inhoudelijk als soundwise een nog directere brug met de huidige generatie. Jackson schermde openlijk met haar seksuele identiteit, koos steeds vaker voor een zachter, sentimenteler stemgeluid – zoals op tracks als ‘Any Time, Any Place’ en ‘Anything’ – en waagde zich met Jam & Lewis aan het betere samplewerk Denk maar aan Malcolm McLaren op ‘Velvet Rope’ en Joni Mitchell op ‘Got Til It’s Gone’.
Goed een decennium aan pionierswerk, met andere woorden. Pionierswerk dat achteraf steeds vaker wordt geassocieerd met andere popiconen als de reeds vermelde Aaliyah of TLC en deels zelfs met Britney Spears en NSYNC, terwijl Janet Jackson zou worden doorverwezen naar de reservebank – of beter: strafbank – van de hedendaagse R&B-grondleggers.
Na het Super Bowl-incident was er voor Janet Jackson geen plaats meer
Super Bowl. Nipplegate. Wardrobe Malfunction. Er is destijds zoveel over geschreven dat YouTube er zelfs haar oprichting aan te danken heeft. Justin Timberlake maakte zich snel uit de voeten, Janet kreeg alle schuld, moest publiekelijk haar excuses aanbieden en mocht wat betreft de meeste tv-netwerken oprotten. Haar muziek werd niet meer gespeeld en haar videoclips niet meer getoond. Zelfs een standbeeld in Walt Disney World van Mickey Mouse in ‘Rhythm Nation’-outfit werd verwijderd. Timberlake zou uiteindelijk pas vorige week (!) zijn excuses aanbieden voor het incident.
De buitenproportionele aandacht voor dit hooguit vervelende tv-moment werd achteraf dan wel samengevat als een overduidelijke afleiding voor de politieke malaise in aanloop naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen, maar de carrière van Janet kwam de hele situatie nooit te boven. Ze verdween uit de aandacht, stond niet op de voorgrond in het Myspace-, Facebook-, Twitter- en Instagramtijdperk en een volledige generatie – de mijne dus – zag of hoorde Jackson nergens.
Er waren specifiek in Europa immers minder aanknopingspunten voor een nieuwe generatie muziekliefhebbers. De meerderheid van haar oeuvre was namelijk grotendeels gericht op een Amerikaans publiek. De laatste keer dat Janet Jackson in de Benelux passeerde, was op de Nederlandse TMF-Awards in 2001. Terwijl Beyoncé de ene hit na de andere scoorde, Britney Spears haar comeback maakte met ‘Circus’ en Rihanna, Ne-Yo en Chris Brown een nieuwe generatie – in Europa enorm geliefde – R&B-sterren aanvoerden, was er dus niet veel nodig om Janet Jackson bij ons definitief in de vergetelheid te doen raken.
Maar daar komt gelukkig verandering in
FKA Twigs die onlangs met ‘janet.’-merch op een van haar Instagram posts poseerde, Robyn die Jimmy Jam en Terry Lewis in de studio haalde en Megan Thee Stallion die vorig jaar nog uitzinnig reageerde toen ze zag dat Janet Jackson haar #SavageChallenge deed op TikTok. Het aandeel van Janet Jackson in een huidige generatie popartiesten komt stilaan weer bovendrijven.
En terecht, want de opera, triphop en industrial die als backdrop fungeren voor Jacksons zelfreflecties maken van ‘The Velvet Rope’ en ‘janet.’-albums die perfect in het rijtje van ‘Magdalene’, ‘A Seat At The Table’, ‘Take Me Apart’ en ‘Dirty Computer’ passen. Zelfs ‘Channel Orange’ en ‘808s’ and ‘Heartbreak’ hebben er een handje van weg. Of wat dacht je van deze sample op ‘good kid, m.A.A.d city’. Het militante en de bijbehorende choreografieën uit de tijd van ‘Control’ en ‘Rhythm Nation’ zijn dan weer onmiskenbaar in het recentere materiaal van Christine and the Queens, Jessie Ware en – hoe kan het ook anders – BTS.
Janet Jackson was meer dan een decennium lang het toonbeeld van hoe popmuziek niet gelimiteerd hoeft te zijn in klank en inhoud. Ze loodste vanuit haar positie als zwarte vrouw in de Amerikaanse samenleving heel wat belangrijke onderwerpen de popmuziek in, en zette haar boodschap kracht bij met opmerkelijke genrecombinaties.
Haar repertoire is een vroeg voorbeeld van de potentiële kracht van popmuziek wanneer zowel inhoud als vorm balanceren op de lijn tussen mainstream en underground, en daarmee deuren geopend worden naar totaal nieuwe referentiekaders. Janet Jackson verdient dus haar plek in het rijtje crossoverqueens van de popmuziek.
Geschreven door Tom Vandenhove
Foto homepagina: Fryderyk Gabowicz/Getty Images